بخش ابتدایی از پای مصنوعی که به بدن فرد متصل می‌شود، سوکت پروتز نامیده می‌شود و این بخش در واقع اصلی‌ترین عامل موفقیت در استفاده از پروتز است. سوکت به بخشی از پروتز اطلاق می‌شود که استامپ یا بخش باقی‌مانده از عضو قطع شده را دربرمی‌گیرد و وظیفهٔ برقراری ارتباط موثر بین فرد و سایر اجزای پروتز را برعهده دارد.
برای به دست آوردن نتیجه مطلوب در استفاده از پروتز، توجه کافی به انتخاب مدل مناسب و همچنین طراحی دقیق سوکت از اهمیت بالایی برخوردار است، به نحوی که سوکت ساخته شده دارای فیت دقیق و وزن گیری مناسب باشد.
با توجه به منحصر به فرد بودن استامپ هر فرد و تفاوت در شرایط فیزیکی و انتظارات از پروتز، ضروری است که برای هر فرد سوکت مناسبی طراحی و ساخته شود.
در ادامه، به اختصار به انواع سوکت‌های متداول در قطع عضوهای اندام تحتانی پرداخته می‌شود.
در قطع عضوهای زیرزانو، سوکت‌ها به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند:
انواع سوکت های پروتزی در پای مصنوعی برای زیر زانو
سوکت‌های تحمل وزن از تمام سطح استامپ (TOTAL CONTACT):
در این نوع سوکت، وزن فرد قطع عضو به صورت یکنواخت در تمام سطح سوکت توزیع می‌شود. به عبارت دیگر، کل سطح داخلی سوکت با استامپ در تماس است و هر بخش از سوکت توانایی تحمل وزن فرد را دارد. برای ساخت این نوع سوکت، از قالبگیری با روش‌های تحمل وزن استفاده می‌شود. معمولاً در افراد جوان با سطح فعالیت بالا که استامپ آنها بافت عضلانی دارد، استفاده می‌شود.
سوکت‌های تحمل وزن کننده از نواحی خاص استامپ (SPECIFIC SURFACE BEARING):
در این نوع سوکت، وزن گیری در نواحی خاصی از استامپ انجام می‌شود که توانایی تحمل وزن دارند، مثل تاندون کشکک یا قسمت داخلی ساق پا. در نقاطی که برای تحمل وزن مناسب نیستند، مانند نواحی استخوانی و نواحی فاقد بافت نرم کافی، تحمل وزن انجام نمی‌شود. این نوع سوکت به صورت گسترده‌تری در سطح دنیا استفاده می‌شود و برای همه افراد قطع عضو مناسب است.
مراحل ساخت سوکت پروتزی
جهت ساخت سوکت، معمولاً از ترکیب رزین آکریلیک همراه با جوراب پروتزی و فیبر کربن استفاده می‌شود. برخی از سوکت‌ها از جنس ورق‌های ترموپلاستیکی نیز ساخته می‌شوند که به طور معمول برای مراحل موقت سوکت استفاده می‌شوند. در برخی موارد، ترکیب ورق‌های ترموپلاستیک به عنوان لایه داخلی و رزین آکریلیک به عنوان لایه خارجی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در مورد پروتزهای بالای زانو، جنس سوکت به همان نحوی است که برای پروتزهای زیرزانو توضیح داده شد، با استفاده از ترکیبات مذکور جهت ایجاد ساختار مناسب و مقاوم.
انواع سوکت های پروتزی در پای مصنوعی بالای زانو
در قطع عضو بالای زانو، تنوع زیادی در مدل‌های سوکت پروتزی وجود دارد که با توجه به نیازها و ویژگی‌های هر فرد، توسط متخصصین انتخاب می‌شود. این مدل‌ها می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
مدل Total Contact:
در این مدل، سوکت به صورت کامل با استامپ در تماس است و وزن فرد به صورت یکنواخت در سطح سوکت توزیع می‌شود.
مدل تحمل وزن خاص (Specific Surface Bearing)
وزن گیری در نواحی خاصی از استامپ انجام می‌شود که توانایی تحمل وزن دارند، مثل تاندون کشکک یا قسمت داخلی ساق پا.
مدل Flexion Synergy
این مدل به تطابق با حرکت طبیعی زانو و فلکسیون استامپ در زمان حرکت می‌پردازد.
مدل Rigid
سوکت به صورت محکم و کمان ناپذیر ساخته می‌شود که مناسب برخی افراد با نیازهای خاص است.
مدل Vacuum
در این مدل از فناوری واکیوم برای ایجاد یک فشار مثبت داخل سوکت برای تثبیت بهتر استفاده می‌شود.
مدل Suspension
برای حفظ پروتز در محل قرار گرفتن، از روش‌های مختلف مانند بندهای سیلیکونی یا کاهش فشار استفاده می‌شود.
مدل Energy Storing
این مدل برای ذخیره و انتقال انرژی در حین حرکت به کار می‌رود.
هرکدام از این مدل‌ها و ترکیبات مختلفی از جنس‌ها برای تولید سوکت پروتزی بالای زانو مورد استفاده قرار می‌گیرند، و این انتخابات بستگی به نیازها و ویژگی‌های هر فرد دارد.
سوکت کوادری لترال (Quadrilateral):
سوکت کوادری لترال یکی از قدیمی‌ترین طراحی‌های سوکت برای پروتز قطع عضو بالای زانو است و امروزه نیز به صورت محدود استفاده می‌شود. در این مدل، سوکت به گونه‌ای طراحی می‌شود که سطح بالایی آن به شکل یک چهارگوش دیده می‌شود و بخش عمده وزن فرد بر روی لبه خلفی سوکت قرار می‌گیرد.
محدودیت‌ها و مشکلات سوکت کوادری لترال:
جابجایی عرضی استامپ در سوکت زیاد است.
توزیع وزن به صورت اصلی روی لبه خلفی سوکت متمرکز است، که ممکن است فشار زیادی به استامپ وارد کند و راه رفتن فرد را مختل کند.
جابجایی عرضی بیش از حد استامپ درون سوکت باعث عدم ثبات راه رفتن می‌شود.
استفاده از سوکت کوادری لترال:
تنها در شرایطی استفاده می‌شود که فرد به این طراحی سوکت عادت داشته و توانایی تغییر نوع سوکت را نداشته باشد.
در برخی مراکز دولتی ساخت پروتز، به علت عدم به‌روزرسانی روش‌های طراحی، از مدل کوادری لترال بیشتر استفاده می‌شود.
پیشرفت‌ها و سوکت‌های جدید:
با پیشرفت علم و روش‌های ساخت سوکت، سوکت‌های با طراحی جدید توسعه یافته‌اند.
سوکت‌های دربرگیرنده استخوان ایسکیوم لگن و سوکت دربرگیرنده استخوان ایسکیوم و راموس لگن بهبودهای مهمی را در توزیع وزن و ثبات راه رفتن فراهم کرده‌اند.
سوکت سه گوش (Triangular) نیز یک گزینه دیگر برای افراد لاغر با حجم استامپ کم است.
این پیشرفت‌ها بهبودهای مهمی را در توانایی استفاده از پروتز بالای زانو برای افراد فراهم کرده‌اند.
با پیشرفت قطعات و تکنولوژی‌های ساخت سوکت، نوآوری‌های زیادی در طراحی و ساخت این قسمت از پروتزها اعمال شده‌اند. سوکت‌های با قابلیت تغییر حجم و اندازه از جمله نمونه‌هایی هستند که به توانایی تنظیم حجم سوکت بر اساس نیازهای استامپ و تغییرات آن در طول روز پاسخ می‌دهند.
سوکت‌های با قابلیت تغییر حجم:
این نوع سوکت‌ها با استفاده از سیستم نخ و قرقره (Click Media) تجهیز شده‌اند.
فرد می‌تواند با چرخاندن قرقره، حجم سوکت را به صورت دقیق کنترل کند و تنظیمات مختلفی را اعمال کند.
مناسب برای افرادی که استامپ آنها در طول روز تغییرات حجم زیادی دارد.
همچنین، برخی از مدل‌های جدید سوکت‌ها نیز به عنوان جنبه‌های تبلیغاتی معرفی شده‌اند، اما ممکن است به دلیل فرسودگی بالا یا پیچیدگی در استفاده، برای استفاده طولانی‌مدت مناسب نباشند. این ابتکارها به عنوان گام‌هایی در جهت بهبود استفاده از پروتزهای بالای زانو و ارتقاء راحتی کاربران مطرح شده‌اند.
برخی از این مدل‌های تبلیغاتی ممکن است در آینده با توسعه و بهبود موارد فنی، جایگاه مناسبی در بازار به دست آورند. با این حال، مواردی که به عنوان اصول کلی برای ساخت سوکت‌های پروتز بالای زانو ذکر شدند، همچنان اساسی و اساسی برای ساخت این قسمت از پروتزها باقی مانده و تغییرات جزئی جهت بهبود کاربری و راحتی فرد در نظر گرفته می‌شوند.